Trong nhịp sống hiện đại của đất nước mặt trời mọc, nơi tàu cao tốc băng qua các đô thị sáng đèn và thời trang liên tục biến đổi theo từng mùa, đôi khi người ta vẫn bắt gặp âm thanh "lộc cộc" vang vọng trên các con phố cổ Kyoto hay trong các lễ hội truyền thống. Đó là tiếng guốc gỗ Geta (下駄) – một loại dép truyền thống Nhật Bản không chỉ dùng để mang, mà còn chuyên chở cả một nền văn hóa ngàn năm.
Geta là gì?
Geta là loại dép gỗ truyền thống của Nhật Bản, có cấu tạo đơn giản nhưng mang tính biểu tượng cao. Chúng gồm một miếng đế bằng gỗ, thường làm từ cây paulownia (kiri), với hai “răng” (ha) nâng đế lên khỏi mặt đất. Dây quai vải (hanao) buộc chặt qua ba lỗ ở phần mũi guốc tạo thành hình chữ V, giúp giữ chân người mang.
Không như dép bình thường, khi đi Geta phát ra tiếng “cộp cộp” đặc trưng, tạo thành một dấu hiệu thính giác quen thuộc gắn liền với hình ảnh phụ nữ mặc yukata hay nam giới mặc hakama trong các lễ hội mùa hè và các nghi lễ truyền thống.
Nguồn gốc và lịch sử
Tổ tiên của Geta có thể bắt nguồn từ Trung Hoa cổ đại và được du nhập vào Nhật Bản trong thời kỳ Yayoi hoặc Kofun. Tuy nhiên, Geta thực sự phổ biến vào thời Heian (794–1185), và phát triển mạnh mẽ vào thời Edo (1603–1868) – khi thị dân ở các thành phố như Edo (Tokyo ngày nay) sử dụng Geta để tránh bùn đất và mưa khi đường sá chưa được lát đá.
Với chiều cao vừa đủ để giữ gấu kimono khỏi bị bẩn, Geta từng là vật dụng không thể thiếu trong đời sống thường ngày. Theo thời gian, chúng trở thành biểu tượng của tầng lớp thương nhân, nghệ sĩ và đặc biệt là geisha – những người phụ nữ tài hoa mang guốc Okobo (loại geta cao dành cho maiko – geisha tập sự).
Phân loại Geta
Có nhiều biến thể của Geta tùy vào vùng miền, mục đích sử dụng và giới tính:
-
Hiyori-geta (日和下駄): Loại phổ biến nhất, dùng hàng ngày, có hai răng, đế hình chữ nhật.
-
Tengu-geta (天狗下駄): Có một răng duy nhất ở giữa, thường dành cho biểu diễn hoặc võ sĩ Shugendo, gắn liền với hình tượng bán thần Tengu.
-
Okobo (おこぼ): Guốc cao, không có răng, dành cho maiko (geisha trẻ), phát ra tiếng kêu trầm hơn.
-
Setta (雪駄): Loại dép dành cho nam giới, đế bằng phẳng, có lót da hoặc cao su dưới đáy.
Ngày nay, Geta vẫn được dùng khi mặc yukata, đặc biệt trong mùa hè hoặc dịp lễ hội như Hanabi (pháo hoa), Obon (lễ Vu lan), hay các sự kiện văn hóa cổ truyền.
Biểu tượng văn hóa và âm thanh hoài niệm
Không giống các loại dép hiện đại, việc đi Geta đòi hỏi kỹ năng và tư thế đặc biệt. Người mang phải giữ thăng bằng tốt, bước nhẹ nhàng để tiếng "lộc cộc" vang lên đều đặn. Âm thanh ấy từ lâu đã trở thành một nét đặc trưng thẩm mỹ, được đưa vào văn học, điện ảnh và thậm chí nhạc nền phim cổ trang.
Trong các bài thơ haiku, tiếng guốc gỗ giữa đêm thu hay trên đường phố vắng là hình ảnh ẩn dụ cho nỗi nhớ, sự luyến tiếc hoặc sự trôi chảy vô thường của thời gian.
"Lộc cộc đêm khuya –
Ai đó về trên guốc gỗ
Như tiếng xưa vọng về..."
Geta trong đời sống hiện đại
Mặc dù ngày nay giày thể thao và dép cao su chiếm ưu thế, Geta vẫn giữ được chỗ đứng trang trọng trong các dịp lễ hội, biểu diễn nghệ thuật truyền thống và thậm chí trong thiết kế thời trang đương đại.
Nhiều nghệ nhân vẫn tiếp tục chế tác Geta bằng tay, sử dụng gỗ quý và vải dệt truyền thống để tạo nên những đôi guốc vừa bền vừa đẹp. Ở các vùng như Gifu, Hida hay Asakusa, có những xưởng nhỏ gia truyền vẫn hoạt động nhờ vào nhu cầu của khách du lịch và các nghệ sĩ biểu diễn truyền thống.
Một số thương hiệu thời trang Nhật Bản hiện đại cũng đã "tái sinh Geta" bằng cách kết hợp đế gỗ với đế cao su chống trượt, hoặc tạo hình nghệ thuật cho quai dép, nhằm thu hút giới trẻ yêu thích sự giao thoa giữa truyền thống và hiện đại.
Bước chân của truyền thống
Guốc gỗ Geta không chỉ đơn giản là một đôi dép – đó là biểu tượng của văn hóa, lịch sử và thẩm mỹ Nhật Bản. Trong tiếng "lộc cộc" quen thuộc ấy, người ta nghe thấy cả nhịp điệu của quá khứ, sự bền bỉ của nghề thủ công, và nét duyên thầm của một dân tộc luôn trân trọng di sản.
Nếu bạn có dịp đến Nhật Bản và được mời tham dự một lễ hội mùa hè, đừng ngần ngại thử mang một đôi Geta – để cảm nhận được cái hồn của xứ Phù Tang dưới mỗi bước chân.