Với hình dáng đơn giản chỉ là một tấm vải chữ nhật nhỏ gọn, Tenugui không chỉ là một vật dụng đời thường mà còn là một biểu tượng văn hóa lâu đời, phản ánh tinh thần sáng tạo, mỹ học và sự tinh tế trong lối sống người Nhật. Từ khăn tay, bọc chai, khăn trùm đầu, đến tác phẩm nghệ thuật hay món quà đầy ý nghĩa – Tenugui đã vượt xa giới hạn của một chiếc khăn thông thường để trở thành một phần không thể thiếu trong dòng chảy văn hóa xứ Phù Tang.
Lịch sử lâu đời của Tenugui – Từ lễ nghi đến đời sống thường nhật
Tên gọi Tenugui (手ぬぐい) bắt nguồn từ chữ "Te" (tay) và "Nugui" (lau), tức "khăn lau tay". Tuy nhiên, chiếc khăn nhỏ bé này không chỉ đơn thuần dùng để lau chùi. Theo các ghi chép lịch sử, Tenugui xuất hiện từ thời kỳ Heian (794–1185), khi nó được dùng như một vật trang trí trong các nghi lễ Thần đạo, đôi khi còn được treo làm vật cầu nguyện tại các đền thờ. Do thời ấy vải vóc cực kỳ quý giá, Tenugui chủ yếu xuất hiện trong giới quý tộc hoặc nghi lễ tôn giáo.
Phải đến thời Kamakura (1185–1333), khi dệt vải bắt đầu phổ biến hơn, Tenugui mới dần trở thành vật dụng trong sinh hoạt dân gian. Nhưng chính vào thời kỳ Edo (1603–1868), nhờ sự phát triển mạnh mẽ của ngành trồng bông và kỹ thuật dệt, Tenugui thực sự đi vào đời sống thường nhật của người dân Nhật Bản. Đây cũng là giai đoạn mà Tenugui bước lên một tầm cao mới – không chỉ đơn thuần là vật dụng, mà còn là phương tiện thể hiện mỹ học và cá tính.
Các cuộc thi thiết kế hoa văn Tenugui – gọi là “Tenugui awase” – được tổ chức thường xuyên trong giới nghệ thuật Edo, với nhiều mẫu hoa văn tượng trưng cho mùa màng, sự kiện, hay tín ngưỡng. Người dân Edo sử dụng Tenugui như một tuyên ngôn thời trang: vừa tiện lợi, vừa mang phong cách riêng.
Bước tiến thời Showa – Khi Tenugui trở thành nghệ thuật
Bước sang thời kỳ Showa (1926–1989), nhờ sự ra đời của kỹ thuật nhuộm tiên tiến Chusen, Tenugui không chỉ là vật dụng mà còn trở thành “tấm toan” cho các nghệ sĩ truyền thống. Kỹ thuật này cho phép thuốc nhuộm thấm xuyên qua từng sợi vải, tạo nên những hoa văn sắc nét in đều trên cả hai mặt khăn – một đặc trưng rất khó đạt được bằng phương pháp in hiện đại.
Kỹ thuật Chusen sử dụng các nguyên liệu tự nhiên và quá trình hoàn toàn thủ công. Do đó, từng chiếc khăn đều mang một dấu ấn độc bản: độ đậm nhạt của màu sắc có thể thay đổi theo nhiệt độ, độ ẩm không khí, và thậm chí là cảm hứng nhất thời của người thợ. Những sai lệch nhỏ trong quá trình nhuộm – như màu không đều, loang nhẹ – không phải là lỗi, mà là “chất thơ” tạo nên nét duyên riêng của từng sản phẩm.
Kamawanu – Nơi giữ gìn và phát huy tinh thần Tenugui
Một trong những thương hiệu tiêu biểu gìn giữ nghệ thuật Tenugui là Kamawanu, với trụ sở đặt tại Tokyo. Kamawanu nổi tiếng với các mẫu Tenugui sử dụng chất liệu cotton mềm mại, kết hợp nhuộm Chusen thủ công, do các nghệ nhân lành nghề thực hiện.
Những chiếc khăn của Kamawanu không chỉ đẹp mà còn phản ánh nhịp sống bốn mùa của người Nhật: hoa anh đào cho mùa xuân, sóng biển cho mùa hè, lá đỏ mùa thu hay tuyết trắng mùa đông. Từng họa tiết đều mang một thông điệp, một câu chuyện, một lát cắt của đời sống Nhật Bản. Một số mẫu khăn thậm chí chỉ được nhuộm một lần duy nhất trong điều kiện nhiệt độ và độ ẩm đặc biệt – trở thành “tác phẩm không thể tái bản”.
Tenugui – Chiếc khăn của sự biến hóa
Điều làm nên sức sống lâu dài của Tenugui chính là sự đa dụng đáng kinh ngạc:
-
Khăn tay hoặc khăn mặt: mềm mại, thấm nước tốt, dễ giặt và nhanh khô.
-
Khăn quấn đầu: thường dùng trong lễ hội, võ thuật, hay để giữ mát mùa hè.
-
Gói quà: theo phong cách Furoshiki, Tenugui có thể gói hộp quà, sách, rượu hoặc bánh kẹo.
-
Trang trí tường: nhờ hoa văn đẹp mắt, nhiều người treo Tenugui như tranh.
-
Phụ kiện thời trang: buộc cổ tay, buộc tóc hoặc cột túi.
-
Kỷ niệm hoặc quà tặng: với họa tiết đa dạng, dễ mang về làm quà lưu niệm.
Từ văn hóa đến đời sống – Tenugui hôm nay
Ngày nay, Tenugui vẫn hiện diện trong đời sống người Nhật như một vật dụng quen thuộc, đồng thời là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại. Giữa thế giới hiện đại đầy những món đồ dùng công nghiệp, Tenugui nhắc nhở người ta về vẻ đẹp của sự giản dị, của bàn tay người thợ, và của những giá trị truyền thống được bảo tồn qua từng sợi vải.
Dù bạn là người yêu văn hóa Nhật Bản, hay đơn giản chỉ muốn tìm một món đồ vừa thực dụng, vừa nghệ thuật, thì Tenugui chính là lựa chọn hoàn hảo – nhỏ bé, nhưng đầy nội lực và câu chuyện.